Transformatie Jeugdwet en Passend Onderwijs

In 2015 vond de decentralisatie plaats van het Sociaal Domein. De gemeenten werden onder andere verantwoordelijk voor het uitvoeren van de Jeugdwet. Een jaar eerder, in 2014, ging de wet Passend Onderwijs in. Twee belangrijke gebeurtenissen die beiden omschreven worden als een transformatie. Wat betekent dat eigenlijk transformeren? Hoe werk je samen als uitvoerders van de Jeugdwet en het Passend Onderwijs samen, wanneer beiden domeinen aan het transformeren zijn? Een hele uitdaging! Het kan helpend zijn om – met een systemische bril (1)- te begrijpen wat een transformatie inhoudt en wat dit van je vraagt als professional. Zoals het verbinden met een nog onbekende toekomst en het omgaan met onzekerheid en onduidelijkheid.

Transformeren

Een transformatie is een proces, waarbij je niet weet waar je uit zult komen aan het einde van het proces, maar op identiteitsniveau is er iets veranderd. Dat betekent dat niet alleen de vorm, maar ook de eigenheid anders is. Het is duidelijk dat na de transformatie de vorm en eigenheid anders is. Alleen is van te voren nog niet duidelijk wat die nieuwe vorm en eigenheid zal zijn. Ook is niet duidelijk hoe lang een transformatie duurt. Er zijn geen vooraf gestelde doelen die behaald dienen te worden, zoals bij een verandering, ontwikkeling of transitie. Er is enkel het proces, waarbij er een ‘point of no return’ zal zijn en gevraagd wordt het oude los te laten om te kunnen transformeren. Een transformatieproces is onzeker proces en stelt dus hoge eisen aan het leiderschap van de professional. Het vraagt om af te zien van te willen weten hoe het na de transformatie zal zijn. En het vraagt om het vermogen te herkennen wanneer de transformatie heeft plaats gevonden. (2)

Het lopen van een tijdlijn

Een krachtige systemische oefening is het lopen van een tijdlijn. Een tijdlijn maakt het verleden, het heden en de toekomst inzichtelijk. De Jeugdwet en het Passend Onderwijs hebben ieders hun eigen tijdlijn. Ieder een eigen oorsprong en verleden. In elke tijdlijn hebben impactvolle gebeurtenissen plaats gevonden, zoals een wetswijziging. Beiden tijdlijnen hebben een nog onduidelijke toekomst in vorm en eigenheid, omdat er getransformeerd wordt. Én beiden tijdlijnen raken er elkaar op een punt, omdat er van professionals gevraagd wordt om samen te werken in het belang van het kind.
Het zien en lopen van elkaars tijdlijn geeft geen directe oplossing, het creëert wel begrip en inzicht wat ten goede komt van het proces en de samenwerking. Waar komen we vandaan? Waar staan we nu? En kunnen we ons verbinden met de nog onbekende toekomst? Met welke plek in de tijdlijn zijn we verbonden en hoe dienend is dat aan het transformatieproces? Een transformatie vraagt om oude patronen los te laten. Zijn we in staat om het oude los te laten, zodat kan ontstaan wat wil ontstaan? Waar en hoe kunnen we elkaar hierin ondersteunen? Voorbij de afbakening van de wetten, voor bij de regels, oog hebbend voor het kind.

Omgaan met onzekerheid en onduidelijkheid

Het kan moeilijk zijn om als professional om te gaan met de onzekerheden en onduidelijkheden die een transformatieproces met zich meebrengt. Er kan houvast gezocht worden in de juridische kaders van de wetten. Zeker wanneer er financiële – en personeelstekorten zijn. Beiden wetten zijn echter (bewust) ruim op gezet, met vrije ruimte ter interpretatie, en geven daarmee niet de houvast die mogelijk gezocht wordt. Door bewust te worden dat je onderdeel bent van een groter geheel (niet alleen van de tijdlijn, maar ook van het krachtenveld van het domein) en daarmee van jouw plek in dit geheel, krijg je in ieder geval grond onder je voeten geven. Om vanuit die plek te verbinden met ketenpartners van het andere domein en met de nog onbekende toekomst wat de transformatie Jeugdwet of Passend Onderwijs van je vraagt.

[1] Een systemische bril betekent naar een situatie te kijken vanuit de drie basisprincipes van het systemisch werken gebaseerd op het gedachtengoed van Bert Hellinger: erbij horen, ordening, balans in geven en nemen.

[2] Tegen de stroom mee – systemisch leiderschap (H6), Jan Jacob Stam en Barbara Hoogenboom, 2017

Lieke Helmes
Systemisch trainer – projectleider – intervisor
www.liekehelmes.nl