Het is een nieuwsfeit dat steeds meer doordringt tot de maatschappij: femicide, moord op een vrouw, omdat ze vrouw is. Het is een complex en ernstig probleem dat vaak voortkomt uit culturele, maatschappelijke en persoonlijke factoren veroorzaakt vanuit machtsdynamieken, genderongelijkheid en systematische discriminatie. In Nederland richten we ons met name op gender gerelateerd geweld en machtsdynamieken in partnerrelaties, om femicide te voorkomen. Er zijn twee hoofdcategorieën binnen partnergeweld, te weten situationeel partnergeweld en intieme terreur. Tussen deze twee zijn er belangrijke verschillen in hoe ze zich manifesteren en wat ze inhoudelijk inhouden.
Situationeel partnergeweld is geweld dat ontstaat in specifieke situaties of tijdens conflicten. Het is een reactie op een gebeurtenis, tijdens irritatie, ruzie of stress. Dit type geweld is vaak tijdelijk van aard en kan eenzijdig geweld zijn, door beide partners worden toegepast voortkomend uit een wisselwerking tussen partners, zonder de intentie om langdurig controle of macht uit te oefenen over de partner. Hoewel situationeel partnergeweld vaak gekoppeld is aan een specifieke situatie of conflict, kan het in sommige gevallen escaleren tot moord, vooral als er sprake is van een specifieke, gewelddadige uitbarsting die uit de hand loopt. Met name als er geen adequate interventie is om de geweldscyclus te stoppen.
Bij intieme terreur doet de pleger er alles aan om het slachtoffer aan zich te binden. Zodra dit is gelukt, ontstaat er een langdurig patroon van geweld en controle binnen de relatie. Het slachtoffer wordt systematisch in een positie van totale afhankelijkheid en angst gebracht. Om het slachtoffer volledig afhankelijk te maken kan de pleger fysiek geweld, emotionele manipulatie, economische controle, seksueel geweld en vormen van psychisch geweld toepassen. Seksueel geweld is een belangrijk onderdeel van de pleger om de autonomie, vrijheid en zelfbeschikking van het slachtoffer uit te schakelen. Op deze manier kan de pleger het slachtoffer volledig controleren en intimideren. Dit patroon gaat vaak gepaard met isolatie, bedreigingen en andere vormen van onderdrukking, die het slachtoffer zowel mentaal als fysiek verzwakt en uitput. Dit verlaagt het zelfvertrouwen van het slachtoffer en de gevoelens van angst en hulpeloosheid nemen toe. Door het inzetten van psychologische manipulatie wordt bij het slachtoffer de eigen percepties en realiteit in twijfel getrokken. Dit creëert verwarring en onzekerheid, waardoor het lastig wordt om de situatie te begrijpen en er van los te komen. De pleger kan voortdurend dreigen met geweld, de dood of ander wraakacties zoals het ontnemen van de kinderen. Dit maakt het moeilijk voor het slachtoffer om hulp te zoeken en versterkt het gevoel van afhankelijkheid naar de pleger. De constante psychologische en fysieke mishandeling, kan leiden tot steeds extremere, gewelddadige gedragingen vanuit de pleger, die uiteindelijk kunnen uitmonden in moord.
Veilig vluchten uit intieme terreur is dan ook een enorme opgave. Het proces van ontsnappen moet zorgvuldig worden gepland, omdat de pleger controle heeft over het slachtoffer en deze versterkt, wanneer het slachtoffer probeert te ontsnappen. De omgeving kan bijdragen aan het doorbreken van dit patroon, door het slachtoffer te helpen de juiste hulp te laten vinden en een veilige uitweg te bieden. Het is belangrijk dat de omgeving zich bewust is van de signalen van intieme terreur en in staat is om op een ondersteunende en veilige manier te reageren. Het is hierbij essentieel dat slachtoffers toegang hebben tot veilige opvang en dat er maatschappelijke, psychologische en juridische hulp wordt geboden om de situatie achter zich te laten. Wat met name van belang is, is dat plegers ver uit de buurt worden gehouden van slachtoffers, want alleen dan kunnen we femicide voorkomen en slachtoffers de kans geven om hun leven opnieuw op te bouwen.
Anoeska Dam
Fotografie: Bianca Toeps