Handhaving
Handhaving is onderdeel van het integrale veiligheidsbeleid van gemeenten. Het is een middel om randvoorwaarden te creëren, toezicht te houden op naleving van de regels en zo nodig deze naleving af te dwingen. Binnen gemeenten gaat het om fysieke veiligheid en sociale veiligheid. Het beleid kan zowel in fysieke domein als het sociaal domein worden belegd.
Wat houdt handhaving in
Handhaving bestaat onder andere uit ‘toezicht op de naleving van voorschriften’. Bij toezicht wordt nagegaan of iemand zich aan de geldende wet- en regelgeving houdt. Dit is niet hetzelfde als controleren of aan bepaalde wettelijke voorwaarden wordt voldaan, zoals bijvoorbeeld op grond van de Participatiewet. Toezicht is de eerste schakel in het handhavingsproces. Dit kan ook uit preventie bestaan. Door informatie te geven over regels, kan overtreding hiervan worden voorkomen. Vinden dan toch overtredingen plaats dan zijn er verschillende instrumenten om de overtreders sancties op te leggen. Een voorbeeld hiervan is een bestuurlijke boete.
Een ander onderdeel van handhaving is opsporing. Bij een (redelijke vermoeden van) een strafbaar feit wordt onderzoek gedaan om de overtreders te kunnen vervolgen. De opsporing gebeurt onder de leiding van de officier van justitie. Hoewel toezichthouders soms ook opsporingsbevoegdheid hebben, is het van belang deze twee processen van elkaar te scheiden. Je wilt de van de verdachte of betrokkene beschermen. Ook kan anders de verhouding tot het OM in gedrang komen.
Samenwerking
Voor effectieve en integrale handhaving is het gezamenlijk ontwikkelen van beleid met interne en externe partners van groot belang. Handhaving gaat namelijk verder dan de grenzen van de gemeentelijke organisatie. In plaats van voor elk onderdeel apart beleid te schrijven, worden de beleidsterreinen op elkaar afgestemd in een integraal handhavingsbeleid. Hierin wordt ook de samenwerking met externe partijen beschreven. Samenwerken met partners heeft als voordelen dat de resultaten die behaald worden beter zijn. Bovendien is de slagkracht groter en zijn er meer mogelijkheden om in te grijpen. Tot slot biedt samenwerking tussen partners de kans om meer klantgericht te werken. Denk bijvoorbeeld aan afstemming van controle momenten.
Met welke partijen werken gemeenten samen op het gebied van handhaving? Denk hierbij aan andere overheden, Omgevingsdiensten, politie, brandweer, UWV, OM, Inspectie SZW, Inspectie Leefomgeving en Transport, IND, Belastingdienst/FIOD, Douane en waterschappen. Maar ook: woningcorporaties, GGD, Veiligheidsregio’s, Inspectie voor de Gezondheidszorg, welzijn en natuurlijk de inwoner zelf.
Handhavingsbeleid
Met een handhavingsbeleid zorgen gemeenten voor een leidraad voor de aanpak van overtredingen. Een gemeente geeft hierin een prioritering aan voor die aanpak. Zij beschikken namelijk niet over oneindige middelen voor handhaving en toezicht. De keuzes die gemaakt worden, hebben betrekking op wanneer, hoe en met welke instrumenten zal worden gehandhaafd. Bestuursorganen zijn verplicht om ‘adequaat’ toezicht te houden. Zij zijn echter niet verplicht handhavend op te treden bij geconstateerde overtredingen. Er kan ook gekozen worden voor (tijdelijk) gedogen. Handhavingsbeleid draagt bij aan duidelijkheid naar inwoners toe. Zij weten wat zij bij een overtreding kunnen verwachten. Hierdoor kan het beleid ook preventief werken. De gevolgen kennen van bepaalde overtredingen, kunnen inwoners weerhouden deze te begaan. Voor de gemeente zelf zorgt een handhavingsbeleid voor een houvast bij de afwegingen die moeten worden gemaakt. Handhaving is soms (tijdelijk) niet altijd mogelijk. Daarom is het verstandig in het handhavingsbeleid vast te leggen welke zaken eerst worden opgepakt. Dit betekent natuurlijk niet dat de andere zaken blijven liggen; het gaat om een prioritering. Die prioritering wordt onder andere gemaakt op basis van veiligheid, risico’s voor inwoners en de volksgezondheid.
Draagvlak
Omdat er met zoveel partijen wordt samengewerkt en omdat het beleid invloed heeft op de samenwerking met inwoners, is het belangrijk draagvlak te creëren voor het handhavingsbeleid. Er is op zijn minst begrip nodig van alle betrokken partijen voor de keuzes die worden gemaakt. Dit begint met zorgen voor bestuurlijk en ambtelijk draagvlak. Hiervoor is een goed samenspel tussen ambtenaren en bestuurders essentieel. Tijdens het opstellen van handhavingsbeleid worden alle betrokken bestuurders en ambtenaren meegenomen. Dit houdt in dat zij met elkaar in gesprek gaan over de deelonderwerpen en samen haalbare en meetbare doelstellingen formuleren. Verder moet duidelijk zijn wie wanneer verantwoordelijk is. Dit vraagt dus een integrale blik gezien veiligheid en handhaving zowel onderdeel is van het fysieke domein als het sociaal domein.
Naast interne commitment is het van belang te zorgen voor maatschappelijk draagvlak. Voorwaardelijk is het op tijd en juist te communiceren over het ontwikkelde beleid. Door hierin open en helder op te treden voorkomt een gemeente dat er onduidelijkheid over het onderwerp bestaat. Daarbij is het van belang met inwoners in gesprek te gaan over de uitgangspunten. Inwoners die van te voren weten waar ze aan toe zijn, zullen minder moeite hebben met het accepteren van het bepaalde beleid. Dit is meteen de reden waarom een handhavingsbeleid noodzakelijk is. Hoe kan een gemeente anders aan inwoners uitleggen waarom in het ene geval wel en in het andere geval niet handhavend wordt opgetreden.
Bronnen:
VNG (2019). Handhaving door en voor gemeenten. Een juridische handleiding voor de gemeentelijke praktijk. Opgevraagd van https://vng.nl/sites/default/files/2019-11/handhaving-door_20191017.pdf
